ตามความเชื่อของชาวล้านนาก่อนจะทำพิธีขึ้นบ้านใหม่ต้องทำพิธีขึ้นท้าวทั้งสี่ก่อน ทำก่อนเริ่มพิธีทำบุญระยะเวลาที่สมควร กรณีทำบุญช่วงเช้าตรู่มี ก็จะทำพิธีในตอนเย็นของวันก่อนหน้า ยกตัวอย่างเช่น สมมติว่าจะจัดงานวันพรุ่งนี้ ก็ให้ขึ้นท้าวทั้งสี่ของตอนเย็นวันนี้ไว้ล่วงหน้าครับ ถ้าหากงานเริ่มตอนสายหรือตอนกลางวัน ก็ทำในช่วงเช้าของวันนั้นได้ เพื่อเป็นสิริมงคล อำนวยความสุขความเจริญ และช่วยป้องกันภัยจากอันตรายต่าง ๆ ซึ่งการขึ้นท้าวทั้งสี่นั้น คือ พิธีบูชามหาเทพทั้ง 4 ประกอบด้วย

                 องค์ที่ 1   ท้าวเวสสุวัณณะ      ผู้ดูแลรักษาโลกทิศเหนือ เป็นหัวหน้าของยักษ์เเละเป็นหัวหน้าของบรรดามหาเทพกลุ่มนี้ 

                องค์ที่ 2   ท้าวธตรัฎฐะ           ผู้ดูแลรักษาโลกทิศตะวันออก เป็นหัวหน้าของพวกคันธัพพะ

                องค์ที่ 3   ท้าววิรุฬหกะ           ผู้ดูแลรักษาโลกทิศใต้ เป็นหัวหน้าของพวกกุมภัณฑ์

                องค์ที่ 4   ท้าววิรุปักขะ           ผู้รักษาโลกทิศตะวันตก เป็นหัวหน้าของพวกนาค

ซึ่งมหาเทพทั้งสี่ นับถือบูชาพระอินทร์ เเละจะต้องเข้าเฝ้าพระอินทร์ในสุธัมมสภาคศาลา ส่วนแม่นางธรณีนั้น ถือเป็นสักขีพยาน รู้ถึงการกรวดน้ำทำบุญของมนุษย์

เมื่อทำพิธีขึ้นท้าวทั้งสี่เรียบร้อยแล้ว เจ้าของบ้านจะนำองค์พระพุทธรูป, หีบสมบัติมีค่า, หม้อไหนึ่งข้าวใบใหม่แทนปู่ดำย่าดำ, หาบข้าวเปลือกและข้าวสาร, ที่นอนหมอนมุ้ง โดยให้รวบรวมกันอยู่บริเวณหน้าบันไดทางขึ้นบ้าน เพื่อจะนำสิ่งของเหล่านี้ร่วมขบวนการเดินขึ้นบ้านหลังใหม่ ซึ่งบุคคลที่จะนำของมงคลขึ้นไปบนเฮือนต้องมีชื่อที่มีความหมายอันดีงาม เช่น แก้ว คำ เงิน ทอง ดี เป็นต้น นอกจากนี้บางความเชื่อก็จะมีของมงคลสำคัญ ขั้นตอนสำคัญที่จะนำขึ้นบ้านด้วย จะแบ่งตามวันที่ทำพิธีดังนี้

• วันอาทิตย์ ให้รับประทานอาหารแล้วขึ้น และให้คนชื่อแก้วหรือคำเป็นคนเดินเข้าบ้านก่อน
• วันจันทร์ ให้นำของหอม เช่น พานดอกไม้ขึ้นก่อน
• วันอังคาร ให้เอาน้ำใส่ในภาชนะขึ้นก่อน
• วันพุธ ให้เอาเมล็ดพันธุ์ของข้าวขึ้นก่อน
• วันพฤหัสบดี ให้เอาหนังสือหรือไม้ขึ้นก่อน
• วันศุกร์ ให้เอาของสีขาว เช่น ดอกไม้สีขาว ข้าวสารขึ้นก่อน
• และวันเสาร์ ให้นำขวาน ก้อนหินขึ้นก่อน

ซึ่งจะนำด้วยผู้ถือพานพระพุทธรูป และตามด้วยเครื่องใช้ที่ได้เตรียมไว้ตามลำดับ แล้วจึงเริ่มทำพิธีลำดับแรกเริ่มด้วยการรับศีลเวนทาน การสวดมนต์ให้พร ทำพิธีสืบชะตาแบบล้านนา เพื่อสะเดาะเคราะห์ ต่ออายุ เพื่อเป็นบุญใหญ่เสริมสิริมงคลให้แก่บ้านใหม่และเจ้าของบ้าน พรมน้ำพระพุทธมนต์ และเทศน์ 1 กัณฑ์

โดยส่วนมากจะเลือกเอาธรรมจากเรื่องใดเรื่องหนึ่ง เช่น ชัยน้อย สังคหโลก ชัยสังคหะเคหาภิเสก มังคละสูตร มังคละตันติง โลกวุฑฒิ สารากริกวิชชานสูตร อรินทุม อุณหัสสวิชัย เป็นต้น แล้วต่อด้วยการถวายเพล ถวายเครื่องไทยทานต่อ เมื่อพระสงฆ์กล่าวอนุโมทนาถือว่าเป็นการเสร็จพิธีกรรม

 

พิธีสืบชะตา มีความสำคัญอย่างไร : อ่านต่อคลิกเลย

2. นิมนต์พระ

การนิมนต์พระสงฆ์ควรทำล่วงหน้าวันทำพิธี เพราะท่านอาจมีกิจนิมนต์แล้ว จะต้องเขียนเป็นฎีกานิมนต์พระงานมงคลจะใช้คำนิมนต์ว่า “ขออาราธนาเจริญพระพุทธมนต์” ซึ่งประกอบด้วยข้อความดังนี้ นิมนต์ไปในพิธีอะไร วันไหน เวลากี่โมง สถานที่ไหน และระบุจำนวนพระสงฆ์ให้ชัดเจน เพื่อให้พระสงฆ์ท่านทราบ โดยจำนวนพระสงฆ์ที่นิยมในแต่ละพิธีมงคลนั้น ไม่ควรต่ำกว่า 5 รูป และควรเป็นจำนวนคี่ เช่น 5, 9 รูป หรือมากกว่านี้ก็ได้

3. เตรียมอุปกรณ์ในการประกอบพิธีและสถานที่

1. โต๊ะหมู่บูชาพระ ชุดโต๊ะที่ประดิษฐานพระพุทธรูปองค์พระประธาน ตำแหน่งโต้ะหมู่บูชาควรตั้งไว้ด้านขวามือของพระสงฆ์รูปแรก ควรประดับด้วยแจกันดอกไม้ 1 คู่, เชิงเทียน 1 คู่ กระถางปักธูป หลีกเลี่ยงการตั้งบริเวณหน้าห้องน้ำ ใต้บันได และไม่ควรหันหน้าองค์พระประธานไปในทิศทางที่เป็นมุมอับ อ่านบทความเพิ่มเติมเกี่ยวกับ วิธีการจัดโต๊ะหมู่บูชาที่ถูกต้อง
2. อาสนะ คือ เครื่องปูรองนั่งสำหรับพระสงฆ์ ส่วนใหญ่จะเป็นพรมหรือผ้าที่ตัดเย็บเป็นผืนสี่เหลี่ยมเล็ก ๆ มีขนาดนั่งได้เพียงหนึ่งคน จะใช้ในการนั่งทำพิธีสงฆ์ต่าง ๆ ควรวางเว้นระยะให้เหมาะสมไม่ห่างหรือชิดจนเกินไป อาสนะ เช่นกันสามารถหยิบยืมจากวัดมาใช้ได้ โดยอาสนะให้จัดวางให้มีระยะห่างพอดี ไม่ชิดติดกันจนเกินไป
3. ตาลปัตร สำหรับให้พระสงฆ์ถือบังหน้าขณะให้ศีลให้พร
4. ขันน้ำมนต์ หรือ หม้อน้ำมนต์ เป็นภาชนะสำหรับใส่น้ำพระพุทธมนต์ จะวางไว้บริเวณโต๊ะหมู่บูชา เพื่อให้พระสงฆ์ใช้ประพรม เชื่อว่าจะทำให้เกิดความเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและครอบครัว
5. แป้งเจิม หรือ แป้งร่ำ เป็นแป้งดินสอพอที่นิยมใช้กันในสมัยโบราณ เรามักเห็นการเจิมที่เป็นลักษณะจุด 3 จุด นั่นหมายถึง การระลึกถึงพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์ เป็นสัญลักษณ์แห่งการเริ่มต้น เป็นสิริมงคลแก่ชีวิต
6. สายสิญจน์ เป็นเส้นด้ายสีขาวยาว ๆ อันประกอบด้วยเส้นด้ายเส้นทั้ง 9 เส้น สำหรับให้พระสงฆ์ถือขณะประนมมือเจริญพระพุทธมนต์ และนำมาวนรอบบ้านเริ่มจากเวียนขวาตามเข็มนาฬิกา แล้วโยงวนเข้ากับฐานขององค์พระประธาน 3 รอบ เพื่อให้เป็นสิริมงคลเมื่อทำพิธีขึ้นบ้านใหม่ แล้วนำต่อมาวางไว้บนพานที่อยู่ด้านขวามือของพระสงฆ์องค์แรก
7. เทียนน้ำมนต์ ใช้จุดขณะพระสงฆ์สวดถึงบทมงคลสูตร ขึ้นบทว่า “อะเสวะนา จะพาลานัง” ให้เจ้าภาพจุดเทียนน้ำมนต์ติดขันน้ำมนต์ แล้วขันน้ำมนต์ยกขึ้นถวายแด่ประธานสงฆ์
8. สังฆทาน สำหรับถวายสิ่งของแด่พระสงฆ์ ควรเลือกสิ่งของที่มีประโยชน์และพระสงฆ์สามารถใช้ได้ ยกตัวอย่างเช่น สบู่ ยาสีฟัน มีดโกน ร่ม ผ้าไตรจีวร ผ้าขนหนู รองเท้า อุปกรณ์การเรียน หนังสือ ปากกา ดินสอ ยางลบ และกลุ่มยาสามัญประจำบ้านต่าง ๆ เป็นต้น

4. เตรียมอาหาร

การเตรียมอาหาร ควรแบ่งออกเป็น 3 ประเภทดังนี้

1. ข้าวถวายพระพุทธ ที่จัดไว้เพื่อถวายพระพุทธเจ้าจะใส่ในภาชนะถ้วยที่มีขนาดเล็กประกอบด้วย ข้าว 1 ถ้วย อาหาร ขนม และน้ำ 1 แก้ว โดยจะจัดวางไว้บนถาด แล้วนำไปวางไว้เบื้องหน้าพระประธานในพิธี
2. อาหารสำหรับถวายพระสงฆ์ ประกอบด้วย ข้าว อาหารคาว ของหวาน ผลไม้ น้ำดื่ม เป็นต้น ไม่มีเกณฑ์กำหนดชัดเจนขึ้นอยู่กับความประสงค์ของเจ้าภาพ ควรจัดเตรียมให้เพียงพอต่อจำนวนพระสงฆ์ กรณีมีพระมากกว่า 5 รูป สามารถแยกวงฉันท์ได้
3. อาหารสำหรับเจ้าที่เจ้าทาง เพื่อเป็นการบอกกล่าวท่าน ขอให้ช่วยปกปักรักษา คุ้มครองผู้อยู่อาศัย ประกอบด้วย อาหารคาว ของหวาน ผลไม้ น้ำสะอาด ธูป เทียน ดอกไม้ แล้วจัดเป็นสำรับแล้วนำไปวางไว้บริเวณนอกชายคาบ้าน

5. เชิญแขก
การเชิญแขก ญาติพี่น้อง เพื่อนสนิท เพื่อนบ้านใกล้เคียง บุคคลที่เคารพนับถือไปมาหาสู่กัน ควรทำการเชิญล่วงหน้า เพื่อมาทำบุญและรับประทานอาหารร่วมกัน